مروری بر آخرین معیارهای تشخیص آزمایشگاهی دیابت ملیتوس

بر اساس آخرین تعریفی كه ( ADA (American Diabetes Association برای دیابت ملیتوس ارایه می كند دیابت ملیتوس یک بیماری نیست بلکه به گروهی از بیماری های متابولیک اطلاق شده که با بالا بودن قند خون (هیپرگلیسمی) مشخص می شوند که خود ناشی از هر گونه نقص در ترشح انسولین، عمل انسولین یا هر دو می باشد.
 هیپرگلیسمی مزمن در دیابت همراه است با آسیب، اختلال و از کار افتادن دراز مدت اندام های گوناگون بخصوص چشم، کلیه، اعصاب، قلب و عروق خونی.
معیارهای تشخیص/ غربالگری دیابت ملیتوس 

انجمن دیابت آمریكا یا ADA معتقد است تشخیص قطعی دیابت تنها با کمک آزمایشگاه بالینی میسر است و معیارهای تشخیصی آن کاملاً آزمایشگاهی  است.
نكته مهم این كه در سال های اخیر به معیارهای سه گانه تشخیص دیابت یك مورد جدید یعنی آزمایش  HbA1c افزوده شد و لذا براساس معیارهای
 سال 2010 ADA به بعد كه تا 2014 نیز حاكم است، دیابت از طریق حداقل یكی از چهار حالت ذیل تشخیص داده می شود. 
1 - هموگلوبین قندی یا HbA1c  مساوی یا بیشتر از 6.5 درصد به شرطی كه اندازه گیری آن براساس استاندارد ( NGSP (National Glycated hemoglobin Standardization Program صورت گرفته باشد.
یادآور می شود این معیار قبلاً فقط برای پایش درمان استفاده می شد ولی در حال حاضر معیار تشخیصی نیز تلقی می شود.
2 - گلوکز پلاسما در حالت ناشتا مساوی یا بالاتر از 126میلی گرم در دسی لیتر باشد. حالت ناشتا یعنی این که شخص حداقل برای 8 ساعت هیچ کالری دریافت نکرده باشد. 
لازم به ذکر است که در غیاب علائم صریح هیپرگلیسمی (یعنی پلی اوری، پلی دیپسی و کاهش وزن) این یافته باید با تکرار تست در روز دیگر تأیید گردد.
3- گلوکز 2 ساعته پلاسما مساوی یا بیشتر از 200 میلیگرم در دسی لیتر که پس از خوردن 75 گرم گلوکز حل شده در آب در خلال تست تحمل گلوكز استاندارد تعیین شده باشد.
4- چنانچه علائم هیپرگلیسمی موجود باشد و بعلاوه گلوکز پلاسما در نمونه تصادفی مساوی یا بیشتر از 200 میلیگرم در دسی لیتر باشد.
 تصادفی یعنی هر زمان از روز صرف نظر از زمان گذشت از آخرین وعده غذا. 
از معیارهای چهارگانه مذكور هم می توان برای غربالگری و هم برای تشخیص قطعی استفاده نمود.
نكاتی را باید در مورد این معیارها مد نظر داشت كه بسیار مهم است:
اول این كه در برخی از منابع مدت ناشتایی 8 تا  14 ساعت ذكر می شود كه به نظر می رسد ناشتا بودن تا  14 ساعت خیلی زیاد باشد.
 لذا در حال حاضر برای آزمایش گلوكز به حداقل 8 ساعت ناشتایی بسنده می شود. 
چنانچه همزمان آزمایش های لیپید خون نیز درخواست شود، بین 10 تا 11 ساعت ناشتایی لازم و البته كافی است. 
نكته دوم آن كه در موارد 1 تا 3 جدول باید توجه داشت در صورتی كه نتیجه به نفع دیابت باشد و علائم صریح هیپرگلیسمی (یعنی پلی اوری،پلی­ دیپسی و کاهش وزن) در شخص یافت نشود، لازم است آزمایش در روز دیگر تکرار تا نتیجه تأیید گردد.

به عنوان سومین نكته باید گفت منظور از تست تحمل گلوكز استاندارد یعنی تست در صبح پس از حداقل 8 ساعت ناشتایی و پس از 3 روز رژیم غذایی محدود نشده (دریافت مساوی با یا بیش از 150 گرم کربوهیدرات در روز) و بدون محدود بودن فعالیت فیزیکی انجام شود.

در نهایت این كه همواره آزمایش HbA1c در جدول به عنوان اولین معیار می آید. این نشان می دهد اگر این آزمایش استاندارد انجام شود 
با توجه به سهولت آن برای بیمار می تواند به عنوان تست اول مطرح باشد.
 
گروه های دارای افزایش خطر ابتلا به دیابت ملیتوس ( Categories of Increased Risk for Diabetes) کمیته خبرگان دیابت در ADA پس از بررسی های گسترده از سال 1997 تا 2003 گروه های حدواسطی را مطرح کرد که به هر علت، گلوکز پلاسمای آنها در حالت ناشتا و یا گلوکز 2 ساعته آنها در آزمون تحمل گلوکز آنقدر بالا نیست که معیار دیابتیک بودن را در برگیرد، ولی آنقدر هم پایین نیست که طبیعی محسوب گردد.
در آن زمان این گروه ها را مبتلا به پیش دیابت (Pre diabetes و یا Impaired Fasting Glucose) نامیدند و مرز آن را از نظر گلوکز ناشتا 100 میلی گرم در دسی لیتر در نظر گرفته می شود و یا کسانی که در تست تحمل گلوکز اختلال نشان می دهند (Impaired Glucose Tolerance).
 لازم است که هنوز برخی از نهادها مرز قند خون ناشتا را 110 در نظر می گیرند که به نظر ADA  این موضوع می تواند از حساسیت آزمایش بکاهد.
ریسک ابتلا به دیابت در گروه های پیش دیابت چندین برابر افراد سالم است. بعلاوه خطر ابتلا به بیماریهای عروقی در این افراد بطور قابل توجهی زیادتر از دیگران است.
معیارهای انجمن دیابت آمریکا برای تشخیص پیش دیابت:
1- گلوکز پلاسما در حالت ناشتا بین 100 تا 125 میلی گرم در دسی لیتر 
2- گلوکز 2 ساعته در تست OGTT بین 140 تا 199 میلی گرم در دسی لیتر 
3- سطح هموگلوبین گلیکوزیله بین 5.7 تا 6.4 درصد  
اهمیت اطلاق پری دیابتیک به این افراد در آن است که بدانند در معرض خطر عوارض بالا بودن گلوکز بوده و بعلاوه خطر ایجاد دیابت آشکار در آنها زیاد است و باید وضعیت خود را جدی گرفته و پیگیری نمایند.
سندرم متابولیک
هرگاه حالت پیش دیابت فوق یعنی IFG و یا IGT به همراه موارد ذیل باشد ، سندرم متابولیک نامیده می شود:
1- چاقی (بخصوص چاقی شکمی یا احشایی)
2- دیس لیپیدمی از نوع تری گلیسرید بالا و یا HDL پائین
3- پرفشاری خون
سندرم متابولیک ریسک ابتلا به بیماریهای قلبی-عروقی (CVD) را بصورت قابل ملاحظه ای افزایش می دهد، بخصوص در مردان 45 سال به بالا و زنان 55 سال به بالا. بعلاوه تحقیقات نشان می دهد که شانس ابتلا به دیابت آشکار در سندرم متابولیک بیشتر از پیش دیابت است.