بانک خون بند ناف
نخستین بانك خون بندناف دنیا در سال 1992 و درایالات متحده آمریكا به بهرهبرداری رسید و تا به امروز در حدود 27 بانك خصوصی و 23 بانك عمومی در آمریكا مشغول به كار هستند. این تعداد بانك كه ظرفیت ذخیره سازی آنها چیزی حدود 6 میلیون نمونه است سالانه نزدیك به دویست هزار نمونه جدید از نوزادان تازه متولد شده را دریافت میكنند.
بانك خون بندناف رویان به عنوان نخستین و تنها مركز جداسازی و ذخیرهسازی سلولهای بنیادی در ایران در سال 1383 به همت محققان پژوهشكده رویان جهاددانشگاهی تاسیس شد این مركز تخصصی با بهرهگیری از پیشرفتهترین ابزار و وسایل تخصصی برای جداسازی، انجماد و نگهداری سلولهای بنیادی خون بندناف نوزادان در چهارچوب استانداردهای جهانی همت میگمارد در حال حاضر بانك خون بندناف رویان به صورت خصوصی فعالیت میكند اما به گفته دكتر حمید گورابی رئیس پژوهشكده رویان در 4 ماه آینده بخش عمومی این مركز راه اندازی خواهد شد.
گزارش ذیل به معرفی ماهیت، كاركرد و مزایای استفاده از سلولهای خون بندناف، نحوه عضویت و چگونگی بهرهمندی از امكانات بانك خون بندناف رویان می پردازد.
خون بندناف خونی است كه پس از تولد در بندناف باقی میماند و همراه آن به دور انداخته میشود. این خون علاوه بر سلولهای خونی منبعی غنی از سلولهای بنیادی خون ساز است. ویژگی مهم سلول های خونی بندناف عدم تكامل سلولهای خونی از جمله لنفوسیتهای آن است كه در نتیجه احتمال رد پیوندهای انجام شده با این نوع سلولها در مقایسه با پیوندهای مغز استخوان بسیار كمتر خواهد بود. مطالعات آزمایشگاهی نشان دادهاند كه سلولهای بنیادی خونساز توانایی تمایز به سایر سلولها را نیز دارند كه میتوانند افق جدیدی را برای درمان بیماری ها در آیندهای نه چندان دور ترسیم كنند.
بررسی آمار منتشر شده نشان میدهد كه هر ساله حدود 30000 بیمار قابلیت درمان با پیوند سلولهای بنیادی مغز استخوان، قابل درمان هستند. حدود 75 درصد این بیماران قادر به یافتن یك داوطلب مناسب برای اهداء خون مغز استخوان نیستند. از سوی دیگر جستجوی مراكز ثبت اهداكنندگان مغز استخوان زمان بسیاری به خود اختصاص میدهد. در صورتی كه ذخیره خون بندناف در زمان كوتاهتری انجام میشود و تعداد اهداكننده آن نیز بیشتر است. بنابراین در بیماران مبتلا به لوسمی حاد، كم خونیها و نقایس ایمنی كه فرصت كوتاهی برای درمان دارند استفاده از خون بندناف جایگزین مناسبی جهت دستیابی به درمان موثر محسوب میشود.
بیماریهایی مانند اختلالات سلولهای بنیادی:كمخونی آپلاستیك، كمخونی فانكونی و هموگلوبینوری حملهای شبانه (PNH) ، لوسمیهای حاد: ACL,AML و لوسمی تمایز نیافته حاد، لوسمی های مزمن : CML ،بیماریهای نقص در تولید لنفوسیتها: لنفوم غیرهوچكین و لنفوم هوچكین ، ناهنجاریهای ارثی گلبولهای قرمز : بتا – تالاسمی ماژور و كم خونی سلول داسی شكل، اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی: سندرم كاستمن، نقص چسبندگی لكوسیتی و سندرم دی جرج ، نقص ارثی پلاكتی: ترومبوسیتوپنی مادرزادی ، اختلالات پلاسماسل: مولتی پل میلوما، لوسمی پلاسماسل، بیماریهای ارثی: سندرم لش نیهان، هیپوپلازی غضروف و بیماریهای آلزایمر، دیابت، پاركینسون، صدمات نخاعی، سكتههای قلبی و مغزی، بیماریهای كبدی و دیستروفی عضلانی قابل درمان از طریق سلولهای خون بندناف هستند.
مزایای استفاده از خون بندناف
مغز استخوان و بندناف هردو واجد سلولهای بنیادی خونسازند كه به بازسازی مجدد سیستم خونی و نیز سیستم ایمنی بدن كمك میكنند. مطالعات نشان داده است مغز استخوان دارای بالاترین درصد از سلولهای بنیادی خونساز (3-1 درصد) وخون بندناف دارای 1-6/0 درصد سلولهای پیشساز خونی و بنیادی خونساز است. در خون محیطی نیز كمتر از 2/0 درصد سلولهای بنیادی خونساز شناسایی شده است.
مزایای استفاده از خون بندناف در مقایسه با مغز استخوان به این شرح است:
1- میزان واكنشهای رد پیوند علیه میزبان (GVHD) در گیرندگان خون بندناف نسبت به خون مغز استخوان كمتر است. GVHD واكنش جدی و گاه مرگبار به دنبال پیوند مغز استخوان است كه در این حالت سلولهای ایمنی فرد دهنده پیوند، به بدن میزبان حمله میكند و آسیب به بخشهایی از بدن میزبان را موجب میشود.
2- حضور سلولهای اولیه و نابالغ سیستم ایمنی در خون بندناف سبب كاهش رد ایمنولوژیك پیوند نسبت به مغز استخوان میشود. به طوری كه رد پیوند شدید در حدود 60 درصد از پیوندهای مغز استخوان و در 10 درصد از پیوندهای خون بندناف دیده شده است .
3- با استفاده از خون بندناف، امكان انجام پیوند موفق با تشابه كمتر HLA بین دهنده و گیرنده نسبت به خون مغز استخوان بیشتر است لذا تعداد زیادی گیرنده را دربرخواهد گرفت.
4- اهداء خون بندناف خطری برای اهداكننده آن (جنین و مادر) به دنبال ندارد.
5- جمعآوری خون بندناف نسبت به مغز استخوان سادهتر و آسان تر صورت میگیرد. به این ترتیب كه پس از تولد نوزاد، بندناف و جفت جدا و خون آن توسط كیسه و یا سرنگ جمعآوری میشود. طی این فرآیند به مادر و فرزند آسیبی وارد نمیشود. علاوه بر آن كه این كار كاملاً بدون درد انجام میشود.
این در حالی است كه جمعآوری خون مغز استخوان نیازمند روشهای جراحی است و معمولاً تحت بیهوشی صورت میگیرد و میتواند همراه با درد برای دهنده باشد.
6- میزان ابتلا به عفونتهای ویروسی فرد دهنده از جمله سایتومگالو ویروس در خون بندناف كمتر از خون مغز استخوان است (در پیوندهای مغز استخوان شیوع این ویروس 60-40 درصد و در پیوندهای خون بندناف 10 درصد گزارش شده است).
7- سلولهای بنیادی و پیشسازی خون بندناف نسبت به مغز استخوان قدرت تكثیر بیشتری دارند.
8- به علت آن كه روزانه تعداد بسیاری نوزاد متولد میشود، لذا تعداد زیادی واحد خونی در دسترس بوده كه این امر استفاده از آنها را آسان میسازد.
9- مطالعات نشان دادهاند كه سلولهای بنیادی بندناف سلولهای خونی بیشتری نسبت به مغز استخوان تولید میكنند. (سلولهای خون بندناف 10 برابر سلول بیشتر تولید میكنند و بنابراین با تعداد كم سلول نیز میتوان پیوند موفقی داشت).
محدودیتهای استفاده از خون بندناف
1- حجم خون بندناف و تعداد سلولهای بدست آمده از آن محدود است. بنابر نوع خونگیری میزان حجم خونی كه از بندناف گرفته میشود متغیر است (200-30 میلی لیتر) و به همین دلیل نیز تعداد سلولها محدود است (1000-80 میلیون سلول).
2- این سلولها براساس نوع ذخیرهسازی، تنها یك یا دوبار قابل استفادهاند و برخلاف مغز استخوان كه میتوان از دهنده چندین بار خونگیری كرد، تنها یك بار فرصت خونگیری از بندناف وجود دارد و آن هم زمان زایمان است .
3- حضور بیماریهای ژنتیكی نهفته در خانواده و امكان انتقال به گیرنده نیز استفاده از خون بندناف را محدود ساخته است.
4- مدت زمان موردنیاز برای لانهگزینی سلولهای بنیادی بندناف نسبت به خون محیطی و مغز استخوان بالا است و در نتیجه جایگزینی سلولها و تولید سلولهای جدید خونی با تاخیر انجام میگیرد.
5- امكان آغشتگی با خون مادری هنگام خونگیری از جمله موارد دیگری است كه استفاده از خون بندناف را دچار مشكل ساخته است.
مدت زمان نگهداری خون بندناف
از نظر تئوری سلولهای بنیادی را میتوان به مدت نامحدود نگهداری كرد. از لحاظ تجربی و عملی اولین انجماد خون بندناف در سال 1970 انجام گرفته است و بنابراین حداكثر زمان تجربی حاصل نزدیك به 30 سال است. به این ترتیب نهایت زمان نگهداری همچنان مورد سوال است . نتایج آزمایشهای انجام شده بر روی نمونههایی كه 15 سال بعد از انجماد مورد بررسی قرار گرفتهاند گویای سالم بودن نمونهها بوده و توانایی آنها در بازسازی مجدد سیستم خونساز بوده است .
برای نگهداری و ذخیرهسازی طولانیمدت خون بندناف بهتر است نمونه واجد خصوصیات زیر باشد:
1- بهتر است مادر ضمن برخورداری از سلامت كامل، بیش از 18 سال سن داشته باشد.
2- خون بندناف نوزاد مادران مبتلا به بیماری ایدز و یا در معرض خطر منجمد و ذخیره نمیشود.
3- موارد دیابت وابسته به دارو كاندید مناسبی برای ذخیرهسازی نیستند ولی منعی نیز در گرفتن خون از مادران مبتلا به دیابت وابسته به بارداری برای ذخیره سازی خون بندناف وجود ندارد.
4- وجود آنتی ژن هپاتیت B و یا آنتی بادی هپاتیت C مانع عمل ذخیره سازی و انجماد میشود.
5- خون بندناف از مادرانی كه واجد سرطانهای پوستی بهبود یافتهاند (Basal cell, Squamous cell) پذیرش خواهد شد اما در سایر سرطانها قابل پذیرش نیستند.
6- خون بندناف نوزاد مادرانی كه تحت عمل پیوند قلب، ریه، كلیه، مغز استخوان یا هر پیوند عضو دیگری قرار گرفتهاند، با صلاحدید بانك نگهداری خواهد شد.
7- منعی برای نگهداری خون بندناف مادرانی كه بیش از سه سال از درمان مالاریای آنها گذشته است و یا یك دوره كامل از مصرف داروی ضدمالاریا را پشت سرگذاشتهاند، وجود ندارد.
فرایند آماده سازی و ذخیرهسازی خون بندناف
هر نمونه خون پس از ورود به بانك خون بندناف واجد یك شناسه میگردد و سپس مراحل زیر بر روی آن صورت میگیرد:
1- آماده كردن خون جهت انجماد: ابتدا حجم نمونه دریافتی ثبت و در صورت نیاز شمارش اولیه انجام میشود. سپس گلبولهای قرمز از مجموعه خونی جدا میشود و حجم نمونه كاهش مییابد. بعد از افزودن مواد ضدانجماد سلول های جداشده درون كیسههای مخصوص انجماد قرار میگیرند و به طور تدریجی منجمد میشوند. نمونهها پس از گذر از مراحل مختلف كنترل كیفی و پس از تایید آزمایشهای لازم، در تانك های نیتروژن قرار میگیرد و در دمای 190- درجه سانتیگراد منجمد و به مدت 15 سال نگهداری میشوند.
بعد از اتمام فرایند ذخیرهسازی، كارت مخصوصی كه حاوی اطلاعات نمونه منجمد شده و نتیجه آزمایشهای به عمل آمده است به آدرس اعضا فرستاده خواهد شد. تمامی نمونه ها در بدو ورود واجد شناسنامه میشوند و اطلاعات به طور محرمانه نگهداری میشوند.
2- تائید سلامت نمونههای دریافتی: از آنجا كه سلامت نمونهها قبل از مراحل انجماد و نگهداری حائز اهمیت است آزمایشهای زیر بر روی هر نمونه قبل از انجماد صورت میگیرد:
آزمایشهای كنترل آلودگیهای ویروسی: شامل HIVI/II, HCV, , HBV , HTLVI/II و CMV
آزمایشهای میكروبی: شامل تستهای هوازی و بیهوازی
تعیین تعداد سلولها و درصد سلول های زنده در نمونه
تعیین درصد و تعداد سلولهای بنیادی (CD45+ و CD34+ ) در هر نمونه توسط فلوسیتومتری
بررسی عملكرد سلولهای بنیادی خون بندناف توسط روش سنجش كلنی
تعیین HLA هر نمونه (به درخواست والدین)
نحوه عضویت در بانك خون بندناف رویان
بانك خون بندناف واحدی است كه طبق توافق با والدینی كه مادر در ماههای آخر بارداری یا زایمان بسر میبرد حفظ و نگهداری خون بندناف نوزاد را در شرایط مناسب و زمان مورد توافق برای استفاده احتمالی نوزاد یا خانواده او در آینده به عهده میگیرد. حفظ ونگهداری سلولهای بنیادی خون بندناف برای استفاده احتمالی در آینده انتخابی استكه امروزه تعداد زیادی از مادران و پدران در سراسر جهان برای تضمین سلامت فرزندان خود مورد توجه قرار میدهند.
برای عضویت در بانك خون پیشنهاد میشود در اولین فرصت حین حاملگی به بانك خون برای راهنمایی و مشاوره مراجعه شود.
منبع: پژوهشكده رویان جهاددانشگاهی http://www.acecr.net.
-
مدیریت زنان باردار با کاریوتایپ نرمال جنین و سطح پایین PAPP-A در خون
-
مروری بر نکات جدید در مورد سافت مارکرهای سونوگرافی دوران بارداری
-
مروری بر نکات جدید غربالگری دوران بارداری
-
استریول غیر کونژوگه (unconjugated Estriol or uE3) و یا مارکر مرگ جنین
-
تاثیر سن پدر بر روی افزایش ریسک سندرم داون
-
موارد افزایش AFP در بارداری (بروز شده)
-
غربالگری سه ماهه اول (بروز شده)
-
راه اندازی تست cffDNA و یا NIPT در ایران تحت لیسانس کمپانی Premaitha انگلستان (بروز شده)
-
آخرین پروتکل پیشنهادی غربالگری دوران پره ناتال برای اختلالات کروموزومی بر مبنای پروتکل Contingent NIPT (بروز شده)
-
نکات مهم گایدلاین مشترک SOGC-CCMG - شماره 348، سپتامبر 2017
با سلام و خسته نباشید آبا امکان تشخیص دقیق گروه خونی نوزاد از روی بند ناف وجود دارد چون نوزاد بنده در زمان تولد در بیمارستان گروه خونییش مشخص نشده اما بند نافش ذخیره شده است؟